به گزارش خبرنگار فرهنگی حیات، سی مردادماه در تقویم کشور، به‌عنوان روز بزرگداشت یکی از عالمان و محدثان بزرگ شیعه و یکی از مفاخر علم و معرفت تاریخ تشیع نامگذاری شده است. «علامه محمدباقر مجلسی» ملقب به «شیخ الاسلام» و «مجلسی دوم» و «محدث اهل بیت»، یکی از اساطین و اعاظم عالم تشیع و جامع گنجینه عظیم روایی «بحار» است که قرنهاست به‌مثابه دایره‌المعارفی از علوم اهل بیت و مآثر و مواریث معنوی آل محمد (ص) نورافشانی می‌کند و نقش بارزی در احیای جایگاه حدیث در منظومه معرفت دینی داشته است. او با تربیت شاگردان و آثار پر تعداد خود که بسیاری از آنها را به زبان فارسی و برای استفاده عموم مردم نگاشت، بر فرهنگ شیعی و روش‌های علمی علمای پس از خود تاثیر گذاشت.
همه قبیله‌ی من عالمان دین بودند
مجلسی در سال ۱۰۳۷ قمری در اصفهان به دنیا آمد. ولادت او با آخرین سال سلطنت شاه عباس اول صفوی مصادف است. پدرش محمد تقی مجلسی مشهور به مجلسی اول از بزرگان و مجتهدان سرشناس عصر خویش و از شاگردان شیخ بهایی، ملا عبدالله شوشتری و میرداماد بود. نیای خاندان مجلسی حافظ ابونعیم اصفهانی از محدثان و حفاظ است. پدربزرگ محمد باقر، ملا مقصود نیز اهل شعر، ادب و فضل بوده است.
درباره مراحل تحصیل محمد باقر مجلسی، آگاهی‌های روشنی دردست نیست. ظاهرا او بیش از هر استاد دیگری نزد پدرش محمد تقی مجلسی (۱۰۰۳-۱۰۷۰ق) آموزش دیده است. افزون بر آن محمد باقر مجلسی از بسیاری از علمای دوران خود حدیث شنیده و از آنان اجازه روایت داشت که از مهم‌ترین این افراد باید به ملا صالح مازندرانی (م۱۰۸۱)، ملا محسن فیض کاشانی (م۱۰۹۱) و شیخ حر عاملی (م.۱۱۰۴) اشاره کرد.
رکورد روزی ۶۷ سطر نوشتن، از دوران بلوغ تا پایان عمر!
علامه مجلسی در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، تاریخ، رجال و درایه تخصص داشت و به نگارش آثاری در این زمینه‌ها پرداخت. او نویسنده‌ای بسیار پر کار بود و بر اساس برخی محاسبات، در طول حیات علمی خود (بعد از دوران بلوغ) به طور متوسط روزانه ۶۷ سطر می‌نوشت که هر سطر به طور متوسط ۵۰ کلمه داشته است.
«بحار»؛ دریایی بیکران و گنجی بی‌پایان در طریقت احیای معارف شیعه
از میان کتاب‌های علامه مجلسی، بحارالانوار که مجموعه بزرگی از احادیث امامان شیعه است، بیش از همه شهرت دارد. بازگشت به متون حدیثی و جمع آوری مجموعه‌های حدیثی و نیز شرح کتب حدیثی گذشتگان، جریانی بود که در دوران صفویان رواج یافت و ریشه در تلاش علمای شیعه برای پاسخ‌گویی به نیازهای عقیدتی دوران خود داشت. نگارش کتاب بحارالانوار نیز بخشی از توجه عمومی علمای دوران به حدیث و حدیث نگاری بود.
بحارالانوار شامل همه دانش‌های بشری بود که در کلام امامان بازتاب یافته بود و نقش دایره‌المعارف شیعی را در دوران خود ایفا می‌کرد. علمای این دوران و از جمله علامه مجلسی با این نگاه که همه علوم منشا الهی دارد و ردپای همه آنها را در سخن امامان (ع) می‌توان یافت، به تالیف چنین آثاری پرداختند.
بازسازی حدیث شیعه تلاشی بود برای در دسترس همگان قرار دادن اندیشه معتبر دینی (که پیش از همه در احادیث امامان متبلور شده) و فراهم کردن متونی که به پرسش‌های شیعیان پاسخ دهد و آنان را از پرداختن به عرصه‌ها و علوم انحرافی مانند فلسفه غیر اسلامی و تصوف بی‌نیاز کند. از همین روست که عملکرد علامه مجلسی در تالیف مجموعه‌های حدیث شیعه معمولا همچون عملی در تقویت مذهب تشیع ارزیابی شده و از او همچون احیا کنند مذهب تشیع یاد شده است.
روش مجلسی در تنقیح و تهذیب حدیث
وی بر اتقان و صحت و دقت کار خود در تدوین بحار الانوار در مقدمه بحار تصریح کرده است و در مقدمه می نویسد: «ای برادران دینی من و ای دوستان ائمه طاهرینعلیهم السّلام! اگر شما در اظهار دوستی خود صادق هستید، بشتابید به جانب خوانی که من گستردهام، با دست‌های اعتراف و یقین آن را بگیرید، با وثوق و اطمینان به آن چنگ زنید ... برادران من! به شما مژده می‌دهم به کتابی که جامع مقاصد و دارای نکات بینظیری است که روزگار به خوبی و روشنی آنها نیاورده است، و ستارگانی که از افق غیب درخشیده و چشم بندگان به روشنی و درخشندگی آنها ندیده است؛ رفیق شفیقی است که پیش از این کسی در صداقت و وفا مانند آن را یاد ندارد.... من نظر به اینکه این کتاب، مشتمل بر انواع علوم و حکمت‌ها و اسرار است و از مراجعه به تمام کتب بینیازکننده خواهد بود، آن را «بحار الانوار»، (دریاهای نور) جامع گوهرهای اخبار ائمه اطهار علیهم السلام، نامیدم.»
تحلیل امام خمینی (ره) از همکاری مجلسی با سلاطین صفوی
«نباید تا کسی به گوشش خورد که مثلا مجلسی ـ رضوان الله علیه ـ، محقق ثانی ـ رضوان الله علیه ـ، شیخ بهائی ـ رضوان الله علیه ـ، با اینها روابط داشتند، میرفتند سراغ اینها، همراهیشان میکردند... خیال کند که اینها مانده بودند برای جاه و عزت، و احتیاج داشتند به اینکه شاه سلطان حسین، یا شاه عباس به آنها عنایتی بکنند، این حرفها نبوده در کار. آنها گذشت کردند، یک مجاهده نفسانی کردند، برای اینکه مذهب را به وسیله آنها، به دست آنها ترویج کنند.»
دقت، انسجام و اتقان در شیوه نقل روایت
مجلسی نسبت به برخی منابع حدیثی به دلیل وجود روایاتی با مضامین صوفیانه و غالیانه بدبین است و از آنها مواردی را نقل می‌کند که با دیگر روایات شیعه انطباق داشته باشد والا نقل نمی‌کند. مجلسی خطبة البیان را به دلیل مضامین غالیانه آن درباره امیرالمومنین (ع) در بحارالانوار نقل نمی‌کند. همچنین ذیل دعای عرفه را که بسیار مورد پسند اهل عرفان مصطلح است و مرحوم شیخ عباس قمی هم در مفاتیح‌الجنان آورده است، به‌دلیل تعارضش با محکمات مباحث توحیدی قرآن و اهل بیت مورد خدشه محتوایی و سندی قرار می‌دهد.
حتی گاه، روایتی را مثلا به‌خاطر این که شیخ صدوق نیز آن را روایت کرده است، نقل می‌کند اما در انتهای روایت می نویسد: «در نظر من این خبر بسیار عجیب و غریب است و من به آن اعتماد ندارم چون از اصل معتبری نیست، گرچه به صدوق نسبت داده شده است.»
پیکری که بعد از ۳۰۰ سال، سالم بود...
آیت‌الله ناصری دولت‌آبادی می‌گوید: «در سال ۱۳۶۷ شمسی، هیات امنای مقبره علامه مجلسی تصمیم گرفتند؛ ضریح و مقبره وی را بازسازی کرده، و کتاب خانه‌ای را در جوار مقبره احداث کنند. در هنگام تعویض ضریح و کارهای ساختمانی مربوط به آن، کلنگ یکی از کارگران، به سنگی برخورد کرد. چاره‌ای نبود؛ سنگ را برداشتند؛ معلوم شد سنگ لحد است.
قبر علامه مجلسی (ره) به صورت عمیق نبوده است. عالمان شهر راخبر کردند؛ به من هم گفتند؛ رفتم. صورت و محاسن مبارک علامه مجلسی را زیارت کردیم. کفن ایشان از پارچه کرباس بود. پارچه‌ای که در گذشته‌های دور، توسط اهالی بومی اصفهان بافته می‌شد. همه حاضران، شهادت نامه‌ای نوشتیم؛ امضاء کردیم؛ جنازه مبارک علامه مجلسی و کفن ایشان را به صورت کاملا تر و تازه دیدیم و رویت کردیم.»
نظر شما